ዲያቆን ዐቢይ ሙሉቀን

ፊደል፤ ፈደለ፤ ጻፈ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን፤ ትርጉሙም የጽሕፈት ሁሉ መጀመሪያ፤ ምልክት፤ የመጽሐፍ ሁሉ መነሻ ማለት ነው፡፡

ኪዳነ ወልድ ክፍሌ ፊደል የሚለውን ቃል ሲተረጉሙ በቁሙ ልዩ፤ምርጥ ዘር፤ ቀለም፤ ምልክት፤ አምሳል፤ የድምጽና የቃል መልክ ሥዕል፤ መግለጫ፤ ማስታወቂያ፤ ዛቲ ፊደል፤ ሆህያተ ፊደል፤ ወዘተ በማለት ያብራሩታል፡፡

ካሕሳይ ገብረ እግዚአብሔር ሊቀ ሥልጣናት ሀብተ ማርያም ወርቅነህን ጠቅሰው፡-

፩.ፊደል ማለት መጽሔተ አእምሮ ማለት ነው፡፡ ምክንያቱም ያለ ፊደል ማንበብም መጻፍም አይቻልምና የአእምሮ መገመቻ፤ የምሥጢር መመልከቻ ማለት ነው፡፡

፪. ፊደል ማለት ነቅዐ ጥበብ ማለት ነው፡፡ ምክንያቱም የጥበብ ሁሉ መገኛ ፊደል ናትና፡፡

፫. ፊደል ማለት መራሔ ዕዉር ማለት ነው፡፡ ምክንያቱም የሰውን ልጅ ሁሉ ከድንቁርና ጨለማ አውጥቶ ወደ ብርሃን ዕውቀት ይመራልና፡፡

፬. ፊደል ማለት ጸያሔ ፍኖት ማለት ነው፡፡ ምክንያቱም ድንቁርናን ጠርጎ አጽድቶ ከፍጹም ዕውቀት ያደርሳልና፡፡

፭. ፊደል ማለት ርዕሰ መጻሕፍት ማለት ነው ምክንያቱም የመጽሐፍ ሁሉ ራስ ፊደል ነውና፡፡

፮. ፊደል ማለት ጽሑፍ ማለት ነው፣ ፊደል ማለት ፍጡር፣ ወይም መፈጠሪያ ማለት ነው ብለው አስረድተዋል፡፡

በአጠቃላይ ፊደል ማለት በዚህ መልክ የሚገለጽ ሲሆን፤ እያንዳንዱ ፊደል ሀልዎተ እግዚአብሔርን፤ የሥነ ፍጥረትን ነገር ወዘተ የሚገልጽ ትርጉም አለው፡፡

የግእዝ ፊደል ቅደም ተከተል በአበገደ ወይስ በሀለሐመ የሚለው ሐሳብ ላይ በርካታ ሊቃውንት ጠንከር ያለ ክርክር ያነሳሉ፡፡ ለምሳሌ ካሕሳይ ገብረ እግዚአብሔር በሁለቱም ጎራ ካሉት እየጠቀሱ የምሁራኑንም ሐሳብ ካቀረቡ በኋላ የእርሳቸውንም ያቀርባሉ፡፡ የተወሰኑትን እንመልከት፡-

አለቃ ኪዳነ ወልድን፤ ደስታ ተክለ ወልድን፤ መምህር ዘሚካኤል ገብረ ኢየሱስን ጠቅሰው በአበገደ እንደሚጀምር ያስረዳሉ፡፡ እንደነዚህ ሊቃውንት አባባል ሌላው ቀርቶ አብዛኞቹ የፈጣሪ መጠሪያ ስሞች በአልፋው አ ነው የሚጀምሩት ይላሉ፡፡

ለምሳሌ እግዚአብሔር፣ አኽያ (/ያ/ አይጠብቅም)፤ አዶናይ፤ ኤልሻዳይ፤ አብ፤ አውሎግዮስ፤ አማኑኤል፤ ኤሉሄ፤ ወዘተ የመሳሰሉትን መጥቀስ ይቻላል፡፡ ነቢየ እግዚአብሔር ዳዊትም እግዚአብሔርን ባመሰገነበት መዝሙሩ ከአሌፍ እስከ ታው ሲደርስ የተጠቀመው በአበገደ ነው በማለት በአበገደ የሚጀምረው ትክክል እንደሆነ ያስረዳሉ፡፡ ስለዚህ ቀዳሚውና ትክክለኛው በአበገደ የሚነበብ ሲሆን፤ ከአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከአባ ፍሬምናጦስ ከሣቴ ብርሃን ጀምሮ ግን በሀለሐመ ቅደም ተከተል እያገለገለ ይገኛል፡፡

በሁለተኛው ጎራ ደግሞ የመጀመሪያውና ትክክለኛው በሀለሐመ የሚነበበው ነው ይላሉ፡፡ ከጥንት ከጥዋቱ ጀምሮ ፊደላችን የሚጀምረው በሀለሐመ ቅደም ተከተል ነው፡፡ በአበገደ ነበር የሚሉት በልማድ የመጣ ከጽርዕና እብራይስጥ በተውሶ የተገኘ ሐሳብ ነው፡፡ በዚህም ጎራ ካሕሳይ የጠቀሷቸው ዶክተር ፍሥሓ ጽዮን ካሳና አስረስ የኔሰው ግንባር ቀደምቶች ናቸው፡፡ የነሱንም መሟገቻ እንዲህ በማለት ጠቅሰውታል፡፡

‹‹…በመሠረቱ በሕገ ጠባይዕም ከአ ሀ ይቀድማል፤ አንድ ሰው ሀ ካላለ አ ማለት አይችልም፡፡ ሀ ማለት አፍ መክፈት ማለት ነው፡፡ ጥንት በሳባውያን ወይም በአግዓዝያን ቋንቋ ሀ አፍ መክፈት ማለት ሲሆን በትርጓሜም ቢሆን ሀ ትልቅ ምሥጢር ያለው ፊደል ነው፡፡ ሀ ሀገር፤ ሀ ሀብት ከማለት ጋር በግእዙ ግስ “ሀለወ” አለ፤ ኖረ፤ ነበረ ማለት ነው፡፡ ይህ የዶክተር ፍሥሐ ጽዮን ሲሆን፤ የአስረስ የኔሰውም እንዲህ ቀርቧል፡፡

ትክክለኛው የግእዝ ፊደል ቅደም ተከተል ሀለሐመ ለመሆኑ ከዕብራይስጥና ጽርዕ የማይገናኝ ለመሆኑ፡-

፩.የግእዝ ጽሑፍ ከግራ ወደ ቀኝ መሆኑ፤

፪.የዕብራውያን ፊደል ደረጃ አምስት ሲሆን የግእዝ ግን ሰባት መሆኑ፤

፫. የግእዝ ፊደሎች ተራ ቊጥር ፳፮  መሆናቸው ነው፡፡

በአጠቃላይ የፊደላቱ ቅደም ተከተል በሁለቱም ቢሆን እያንዳንዱ ፊደል ትርጉም አለው፡፡ ትርጉሙ ነገረ እግዚአብሔርን ማለትም ዘለዓለማዊነቱን፤ ፈጣሪነቱን በአጠቃላይ ትምህርተ ሃይማኖትን የሚያስረዳ ነው፡፡ በዚህ እትም የምንመለከተው ከሀ እስከ ፐ የፊደላትን ትርጉም ከትምህርተ ሃይማኖት አንጻር ይሆናል፡፡

ሀ፡- ሀልዎቱ ለአብ እምቅድመ ዓለም፤ የአብ አኗኗር ከዓለም በፊት ነው፡፡

ለ፡- ለብሰ ሥጋ እምድንግል፤ አካላዊ ቃል ከድንግል ሥጋን ተዋሐደ፡፡

ሐ፡- ሐመ ወሞተ እግዚእነ፤ ጌታችን መከራን ተቀብሎ ሞተ፡፡

መ፡- መንክር ግብሩ ለእግዚአብሔር፤ የእግዚአብሔር ሥራው ድንቅ ነው፡፡

ሠ፡- ሠረቀ በሥጋ አምላክ፤ አምላክ በሥጋ ተገለጠ

ረ፡- ረግዓት ምድር በቃሉ፤ ምድር በቃሉ ረጋች ፡፡

ሰ፡- ሰብአ ኮነ እግዚእነ፤ ጌታችን ሰው ሆነ፡፡

ቀ፡- ቀዳሚሁ ቃል ውእቱ፤ በመጀመሪያ ቃል ነበረ፡፡

በ፡- በትሕትናሁ ወረደ እምሰማይ፤ ጌታችን በትሕትናው ከሰማይ ወረደ፡፡

ተ፡- ተሰብአ ወተሰገወ፤ ጌታችን ፈጽሞ ሰው ሆነ፡፡

ኀ፡- ኃያል እግዚአብሔር፤ እግዚአብሔር ኃያል ነው፡፡

ነ፡- ነሥአ ደዌነ ወጾረ ሕማመነ፤ ጌታችን ደዌያችንን ተቀበለ፣ ሕማማችንንም ተሸከመ፡፡

አ፡- አአኵቶ ወእሴብሖ ለእግዚአብሔር፤ እግዚአብሔርን ፈጽሜ አመሰግነዋለሁ፡፡

ከ፡- ከሃሊ እግዚአብሔር፤ እግዚአብሔር ቻይ ነው፡፡

ወ፡- ወረደ እምሰማይ እግዚእነ፤ ጌታችን ከሰማይ ወረደ፡፡

ዐ፡- ዐርገ ሰማያተ እግዚእነ፤ ጌታችን ወደ ሰማይ ዐረገ፡፡

ዘ፡- ዘኩሎ ይእኅዝ እግዚአብሔር፤ እግዚአብሔር ሁሉን የሚይዝ ነው፡፡

የ፡- የማነ እግዚአብሔር ገብረት ኃይለ፤ የእግዚአብሔር ሥልጣን ኃይልን አደረገች፡፡

ደ፡- ደመረ ሥጋነ ምስለ መለኮቱ፤ ሥጋችንን ከመለኮቱ ጋር አንድ አደረገ፡፡

ገ፡- ገብረ ሰማያተ በጥበቡ፤ ጌታ በጥበቡ ሰማያትን ፈጠረ/አዘጋጀ/፡፡

ጠ፡- ጠዐሙ ወታእምሩ ከመኄር እግዚአብሔር፤ እግዚአብሔር ቸር እንደሆነ ቅመሱና ዕወቁ፡፡

ጰ፡- ጰራቅሊጦስ መንፈሰ ጽድቅ፤ የእውነት መንፈስ ጰራቅሊጦስ ነው፡፡

ጸ፡- ጸጋ ወክብር ተውህበ ለነ፤ ጸጋና ክብር ለእኛ ተሰጠን፡፡

ፀ፡- ፀሐየ ጽድቅ እግዚአብሔር፤ እግዚአብሔር የእውነት ፀሐይ ነው፡፡

ፈ፡- ፈጠረ ሰማየ ወምድረ፤ ሰማይና ምድርን ፈጠረ፡፡

ፐ፡- ፓፓኤል ስሙ ለአምላክ፤ ፓፓኤል የአምላክ ስም ነው፡፡

ከሀ እስከ ፐ ያሉት ፊደላት እንዲህ ያለ ትርጉም ሲኖራቸው በአበገደ ቅደም ተከተልም እንዲሁ የየራሳቸው ትርጉም አላቸው፡፡ በአበገደው ቅደም ተከተል መጠሪያም ስላላቸው ያን መሠረት አድርጎ ትርጉማቸውንም መመልከት ይቻላል፡፡ ለምሳሌ አ አሌፍ የሚል መጠሪያ አለው፡፡ በመሆኑም አሌፍ ማለት አብ ፈጣሬ ኵሉ ዓለም፤ ዓለምን ሁሉ የፈጠረ አብ ነው ማለት ነው፡፡ ሌሎቹም በዚህ መልክ የየራሳቸው ትርጉም ያላቸው ሲሆን፤ በዋናነት መመልከት የፈለግነው የግእዝ ፊደላት እያንዳንዳቸው ትርጉም ያላቸውና ነገረ እግዚአብሔርን መግለጽ የሚችሉ መሆናቸውን ነው፡፡

ፊደላት ነገረ እግዚአብሔርን የሚገልጹ እንደመሆናቸው ሁሉ የመጻሕፍት ራስ ናቸው፡፡ መንፈሳውያን መጻሕፍት ሁሉ የእግዚአብሔር እስትንፋስ ናቸውና፡፡ እግዚአብሔር ለአበው ቃል በቃል፤ በራእይ እና በምሳሌ እየተገለጠ መልእክቱን እንዳስተላለፈ ሁሉ በመጽሐፍም ተናግሯል፡፡ «እስመ ይነግሮሙ ለሕዝቡ በመጽሐፍ፤ ለሕዝቡ በመጽሐፍ ይነግራቸዋልና» በማለት ልበ አምላክ ዳዊት እንደተናገረው፡፡ ስለዚህ እግዚአብሔር ለሕዝቡ መልእክቱን የሚናገርባቸው መጻሕፍት የሚጀምሩት ከፊደል ነው፡፡ በመሆኑም ፊደል የመጻሕፍት ሁሉ ራስም እግርም ናት፡፡ ከላይ ቢሉ ከግርጌ የምትገኝ እርሷ ናትና፡፡

እንግዲህ በዚህ እትም የሀለሐመ ፊደላትን ትርጉም ተመልክተናል በሚቀጥለው ደግሞ የአበገደን ፊደላት ትርጉም እንመለከታለን፡፡

ይቆየን

ምንጭ፤ ሐመር መጽሔት ፳፮ኛ ዓመት ቊጥር ፱

ግእዝን ይማሩ 

ታኅሣሥ 24 ቀን 2007 ዓ.

1ዐ.4 ቦ / አለ/ በመራሕያን ሲረባ/ Verb to have/

ብየ= አለኝ  ምሳሌ  ምንት ብየ ምስሌኪ    ካንቺ ጋር ምን አለኝ

ብከ= አለህ         ምንት ብከ ምስሌሃ   ከርሷ ጋር ምን አለህ

ብኪ = አለሽ       ምንት ብኪ ምስሌሃ   ከርሷ ጋር ምን አለሽ

ብነ = አለን        ምንት ብነ ምስሌክሙ  ከእናንተ ጋር ምን አለን

ብክሙ=አላችሁ     ምንት ብክሙ ምስሌሆሙ  ከእነርሱ/ ከወንዶች/

                                         ጋር ምን አላችሁ

ብክን= አላችሁ / ለሴት/  ምንት ብክን ምስሌየ  ከእኔ ጋር ምን አላቸው

ቦሙ= አላቸው         ምንት ቦሙ ምስሌየ   ከእኔ ጋር ምን አላቸው

ቦን = አላቸው / ለሴት/  ምንት ቦን ምስሌኪ  ከአንቺ ጋር ምን አላቸው

ከላይ ለጠቀስናቸው አፍራሻቸው አል ነው፡፡

 ለምሳሌ:-

አልብየ   =  የለኝም

አልብከ   =  የለህም

አልብኪ   =  የለሽም

አልብነ    =  የለንም

አልቦ     =  የለንም፣ የሉም፣ የለም

ቦ        =  አለ ፣አለው

ዘቦ       =  ያለው

1ዐ.5 ባለቤት ተውላጠ ስም (Subjective Pronoun)

እግዚአብሔር ለሊሁ ፈጠረ ዓለመ / እግዚአብሔር እርሱ ራሱ ዓለምን ፈጠረ/

ለሊሁ የአምር

ለሊከ እግዚኦ ተአምር እበድየ

ለሊከ እግዚኦ ተአምር ጽእለትየ

ለሊከሰ ሕይወተ ታሐዩ

ለሊኪ አውሰብኪ

ለሊሃ ትበልዕ ኩሎ ዘትረክብ

ትአምሩ ለሊክሙ ኩሎ ነገረ ዘኮነ በይሁዳ

ለሊሁሰ እግዚእ ኢየሱስ ኢያጥመቀ ዳእሙ አርዳኢሁ/ ዳእሙ — እንጂ/

       ነጠላ                                ብዙ

ለሊሁ   =  እርሱ እራሱ / Himself/  ለሊሆሙ = እነርሱ እራሳቸው

                                                                (Themselves)

ለሊሃ   =  እርሷ እራሷ (Herself)   ለሊሆን  = እነርሱ / ለሴቶች/

                                               (Themselves)

ለሊከ   =  አንተ እራስህ (Yourself)   ለሊክሙ = እናንተ እራሳችሁ 

                                                                 ( Yourselves)

ለሊኪ = አንቺ እራስሽ (Yourself)   ለሊክን = እናንተ እራሳችሁ /ለሴቶች/  

                                                                 ( Yourselves)

ለሊየ /ለልየ = እኔ እራሴ/ ( My self)   ለሊነ   = እኛ እራሳችን

                                                               ( 0urselves)

1ዐ.6 ተሳቢ ተውላጠ ስሞች ( Objective Pronouns)

ነጠላ                                        ብዙ

ኪያየ = እኔን ( Me)        ኪያነ  =  እኛን (Us)

ኪያከ = አንተን ( You)      ኪያክሙ = እናንተን (You)

ኪያኪ = አንቺን ( You)        ኪያክን  =  እናንተን ( You) ለሴቶች

ኪያሁ = እሱን ( Him)         ኪያሆሙ = እነርሱን ( Them)

ኪያሃ = እሷን ( Her)         ኪያሆን  =  እነርሱን ( Them  ለሴቶች/

ምሳሌ

ዘርእየ ኪያየ ርእየ አቡየ

መኑ ይጼውእ ኪያከ

ኪያኪ ሰናይተ ዘፈጠረ እግዚአብሔር ይትባረክ

ቀድሱ ኪያሁ ወባርኩ ስሞ

አምላክነ አድኀነ ኪያነ እሞት

ዘተወክፈ ኪያክሙ ተወክፈ ኪያየ

ፈኑ ኪያሆሙ ኀበ አሕዛብ

ርእየ ኪያክን ወተፈስሐ ብክን

® ስለዚህ ተሳቢ ማለት “ን” የሚለውን ቃል ወይም ፊደል

የሚያመጣ ማለት ነው፡፡

የሚያበዙ ፊደላት    

አ፡-

    ነጠላ              ብዙ              የብዙ ብዙ

    ደብር             አድባር             አድባራት

    ርእስ             አርእስት

ከዚህ ላይ የቃላቱን መጨረሻ ሁለት ፊደላት ማስተዋል ነው፡፡

ብር፣ እስ / ሳድስ ናቸው፡፡/

ን፡- ሀ. ደራሲ + ያን = ደራስያን

       ሠዓሊ + ያን = ሠዓልያን

    ለ. ኢትዮጵያዊ +ያን =  ኢትዮጵያውያን

    ሐ. ቅዱስ = ቅዱሳን

        ብፁዕ =  ብፁዓን

        መዘምር = መዘምራን

ከዚህ ላይ የቃላቱ የመጨረሻው ሁለት ፊደላት ራብዕና ሣልስ ናቸው፡፡

ራሲ፣ ዓሊ፣ እንደገና የመጨረሻዎቹ ሁለት ፊደላት ፁዕና ዱስ ይላል፡፡

ት፡- ኢትዮጵያዊት+ ያት – ኢትዮጵያውያት

    ሰማይ  = ሰማያት

    ቅድስት = ቅዱሳት

    ሠናይት = ሠናያት

v  አሁንም ቢሆን የቃላቱን ሁኔታ ማስተዋል ነው፡፡

መ፡- ኩሉ — ኩሎሙ         ለሊሁ — ለሊሆሙ        

     አንተ —አንትሙ       ለሊከ —ለሊክሙ

 እ፡- ኃጢአት — ኃጣውእ

ይ፡- መርዔት= መራዕይ             ል፡- ኪሩብ = ኪሩቤል

     ሌሊት = ለያልይ                 ሱራፊ = ሱራፌል

ው፡- ዕፅ = ዕፀው                                 

    አብ = አበው                                 

    እድ = እደው                                   

የጸያፍ አበዛዝ ምሳሌ

መምህራን፡ መምህራኖች
ደራሲያን ፡ ደራስያኖች
ቅዱሳን ፡ ቅዱሳኖች

ማስታወሻ፡- የጸያፍ አበዛዝ ማለት ፈጽሞ
ግእዝም አማርኛም ያልሆነና ከሕግ
ውጭ የሆነ ማለት ነው፡፡ ስለዚህ
ከላይ የተጠቀሱት ቃላት
አላዋቂነት ካልሆነ በቀር ፈጽሞ
አይባሉም፡፡                                                                                                                                 

ነሐሴ 30 ቀን 2006 ዓ.ም.

መ/ር ደሴ ቀለብ
በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የፊሎሎጂ መምህር

• የማንሳት ምልክት

• የመጣል ምልክት

• የማጥበቅ ምልክት

አንዳንድ የግእዝ ግሶች የሚጠብቅ ድምፅ ሲኖራቸው ግማሾቹ የላቸውም፡፡

ምሳሌ፣ ቀተለ — ገደለ፣ ቀደሰ — አመሰገነ

ትውውቅ

ሰላም ለከ አኁየ                     ወ ሰላም ለከ

(ሰላም ላንተ ይሁን ወንድሜ)       (ሰላም ላንተም ወንድሜ)

መኑ ስምከ እኁየ                    ወልደ ገብርኤል ውእቱ ስምየ

(ስምህ ማን ነው ወንድሜ)         (ስሜ ወልደ ገብርኤል ነው)

ወመኑ ስመ አቡከ                  ገ/ ማርያም ውእቱ ስመ አቡየ

(ያባትህ ስም ማን ነው)            (ያባቴ ስም ገ/ማርያም ነው)

እስፍንቱ አዝማኒከ                  እሥራ ወአሐዱ

(ዕድሜህ ስንት ነው)               (ሀያ አንድ)

እም አይቴ መጻእከ                      እም ጎጃም

(ከየት መጣህ)                        (ከጎጃም)

ግብር እፎ ውእቱ                      ሚመ ኢይብል

(ሥራ እንዴት ነው)                  (ምንም አይል)

እስኩ ነዓ ነሑር ኀበ ቤተ እግዚአብሔር    ትፍስሕትየ ውእቱ

እስኪ ና ወደ ቤተክርስቲያን እንሂድ       (ደስታዬ ነው)

ሕይወት እፎ ውእቱ                      ሠናይ ውእቱ

(ሕይወት እንዴት ነው)                  (ጥሩ ነው)

እሉ አብያፂከ ውእቶሙ                    እወ

(እነዚህ ጓደኞችህ ናቸው)                (አዎ)

አይቲ ብሔሮሙ                          (ዝ እም ሲዳሞ ወዝኩሰ እም ወሎ)

(የት ነው ሀገራቸው)                     (ይህ ከሲዳሞ ነው ያ ደግሞ ከወሎ)

ትትሜህርኑ ትምህርተ ዘመነዌ              እወ እትሜሀር አነ ትምህርተ ዘመነዌ

(የዘመናዊ ትምህርት ትማራለህ)            (አዎ የዘመናዊ ትምህርት እማራለሁ)

አይቴ ውእቱ ቤተ ትምህርትከ               6 ኪሎ ውእቱ ቤተ ትምህርትየ

(ትምህርት ቤትህ የት ነው)                (6 ኪሎ ነው ትምህርት ቤቴ)

ስፍነ አመተ በጻሕከ                        ሣልሳ ዓመተ በጻሕኩ

(ስንተኛ ዓመት ደረስክ)                    (3 ዓመት ሆኖኛል)

ተአምርኑ ትምህርተ ሃይማኖትከ ወ ሀገርከ      ምንት ውእቱ ትምህርተ ሀገርየ

(የሀይማኖትህ እና የሀገርህን ትምህርት ታውቃለህ)     (የሀገሬ ትምህርት ምንድን ነው)

ንባብ፣ ድጓ፣ ጾመ ድጓ፣ ግእዝ፣ ቅኔ ይትበሀሉ       ለእሉሰ አኣምሮሙ ቀዲሙ

(ንባብ፣ ድጓ፣ ጾመ ድጓ፣ ይባላሉ)                 እነሱን ቀድሞ አውቃቸዋለሁ

በል እግዚእ የሀብከ ጽንአቶ ወይክስት ለከ           አሜን

(በል ጌታ ፅናትን ይስጥህ ይግለፅልህም)           (ይሁን ይደረግልኝ)

ግሥ አርዕስት (Root Verbs)

የግሥ አርዕስት ማለት ለሌሎች ግሶች መሠረት በመሆን የሚከተሏቸው ግሶች የእነርሱን የአወራረድ ባህሪ የሚከተሉ እና በአቀማመጣቸው የሚመስሏቸው ናቸው፡፡ ይሁን እንጂ እነዚህ ሁሉ ግልፅ የሚሆኑት በዝርዝር ሥንመለከታቸው በመሆኑ በመጀመሪያ ግር ሊለን አይገባም፡፡ የሆነው ሆኖ ለግስ ርባታ መሠረት መሆናቸውን መዘንጋት የለብንም፡፡ የታወቁት የግስ አርዕስታት ስምንት ናቸው፡፡ እያንዳንዳቸውም የየራሳቸው ሠራዊት አላቸው፡፡

1. ቀተለ    2. ቀደሰ    3. ገብረ    4. አእመረ   5. ባረከ   6. ሤመ    7. ብህለ         8. ቆመ
6.1 እርባ ግስ (Tense and Nouns formation, including Adjectives)

በመጀመሪያ ግን አንድ በአንድ የስምንቱን ግሶች ቀለማት ብዛትና ዓይነት አንባቢው ማስተዋል ይገባዋል፡፡

1. ቀተለ ፍፁም ሁሉም ግእዝ ሆኖ የላላ

2. ቀደሰ ፍፁም ግእዝ ሆኖ የጠበቀ

3. ገብረ ግእዝ ሳድስ ግዕዝ ሆኖ የላላ

4. አእመረ ግእዝ ሳድስ ግዕዝ ሆኖ የላላ

5. ባረከ ራብዕ ግዕዝ ግዕዝ ሆኖ የላላ

6. ሤመ ኀምስ ግእዝ ሆኖ የላላ

7. ብህለ ሳድስ ሳድስ ግዕዝ ሆኖ የላላ

8. ቆመ ሳብዕ ግእዝ ሆኖ የላላ

ማንኛውም የቀዳማይ አንቀፅ ግስ ሁሉ ተነሽ መሆኑን በሥርዓተ ንባብ ላይ አይተናል፡፡

1. ቀተለ —- ገደለ ( past tense – ሐላፊ) / ቀዳማይ አንቀፅ/

ይቀትል — ይገድላል (future- ካልአይ— ትንቢት ወይም Present Tense – ያሁን ጊዜ)

ይቅትል —- ይገድል ዘንድ / ዘንድ አንቀፅ/

• ቀቲል / ቀቲሎት/ — መግደል/ to kill ( infinitive) ንዑስ አንቀፅ/

ቀታሊ — የገደለ / ቅጽል –Adjective

ቀታልያን— የገደሉ /ወንዶች/ / ቅጽል ሲበዛ/

ቀታሊተ — የገደለች / ለሴት ቅጽል ሲሆን

ቀታልያት — የገደሉ / ለብዙ ሴቶች ቅጽል ሲሆን/

ቅቱል —- የተገደለ / ቅጽል — Adjective/

ቀታሊ —-ገዳይ / ስም ሲሆን/

ቀትል — ውጊያ / ጥሬ ዘር/

ቅትለት — አገዳደል / ሳቢዘር/

በ ቀተለ ምሳሌ እንሰራና ሌሎችን እንዴት እንዳሚወርዱ ካየን በኋላ ሌሎችን በራሳችን መሥራት እንችላለን፡፡

ምሳሌ፡-

አነ ቀተልኩ — እኔ ገደልኩ

አነ እቀትል — እኔ እገድላለሁ

አነ እቅትል— እገድል ዘንድ/ ዘንድ አንቀፅ/

አነ እቅትል — ልግደል / ትዕዛዝ/

አንተ ቀተልከ — አንተ ገደልክ አንቲ ቀተልኪ—- ገደልሽ

አንተ ትቀትል — አንተ ትገድላለህ አንቲ ትቀትሊ— ትገድያለሽ

አንተ ቅትል—– አንተ ግደል አንቲ ትቅትሊ —- ትገድይ ዘንድ

ንህነ ቀተልነ — ገደልን አንቲ ቅትሊ — ግደዬ

ንህነ ንቀትል — እንገድላለን አንትን ቀተልክን — ገደላችሁ /ሴ/

ንህነ ንቅትል — እንገድል ዘንድ አንትን ትቀትል —- ትገድላላችሁ / ሴ/

ንህነ ንቅትል — እንግደል አንትን ትቅትል—- ትገድሉ ዘንድ /ሴ/

አንትሙ ቀተልክሙ —ገደላችሁ /ወ/ አንትን ቅትል —- ግደሉ /ሴ/

አንትሙ ትቀትሉ —-ትገድላላችሁ/ወ/ ውእቶሙ ቀተሉ — ገደሉ /ወ/

አንትሙ ትቅትሉ —ትገድሉ ዘንድ/ወ/ ውእቶሙ ይቀትሉ —-ይገድላሉ/ወ/

አንትሙ ቅትሉ —- ግደሉ/ወ/ ውእቶሙ ይቅትሉ — ይገዳሉ ዘንድ/ወ/

ውእቱ ቀተለ — ገደለ ውእቶሙ ይቅትሉ —- ይግደሉ/ወ/

ውእቱ ይቀትል —– ይገድላል ይእቲ ቀተለት —- ገደለች

ውእቱ ይቀትል —- ይገድል ዘንድ ይእቲ ትቀትል — ትገድላለች

ውእቱ ይቅትል —- ይግደል ይእቲ ትቅትል — ትግድል ዘንድ /ሴ/

ውእቶን ቀተላ — ገደሉ /ሴ/ ይእቲ ትቅትል— ትግደል

ውእቶን ይቅትላ —- ይገድላሉ /ሴ/

ውእቶን ይቅትላ — ይገድሉ ዘንድ /ሴ/

ውእቶን ይቅትላ — ይግደሉ /ሴ/

ማስታወሻ፣ ሀ. የትንቢት( future) እና የአሁን ጊዜ( Present) በግእዝ

አንድ ዓይነት የግሥ አወራረድ / አገባብ/ አላቸው፡፡

ለ. ዘንድ አንቀጽና ትዕዛዝ አንቀጽም እንዲሁ አንድ ዓይነት ናቸው፡፡

ሐ. የእግዝ ግሶች ርባታቸውን የሚጀምሩት በቀዳማይ አንቀጽ (past) ነው፡፡

ቀተለን የሚመስሉ ግሶች ነበረ፣ ወረደ፣ ወዘተ ናቸው፡፡ ነገር ግን አወራረዳቸው ከቀተለ ሊለዩ ስለሚችሉ ማስተዋል ያስፈልጋል ፡፡

ምሳሌ ወረደ፣ ይወርድ፣ ይረድ

 ነሐሴ 8 ቀን 2006 ዓ.ም.

በመ/ር ደሴ ቀለብ
በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የፊሎሎጂ መምህር

1. መራሕያን ያልናቸው ሁሉ አመልካቾች ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ የሚታወቁት ግን እንደሚከተለው በምሳሌ ቀርበዋል፤

ተክለ ማርያም ሖረ ኀበ ደብረ መንክራት

ውእቱ ሖረ ኀበ ደብረ ሊባኖስ

ውእቱ ብእሲ ሖረ ኀበ ደማስቆ

ይእቲ ወለት በልዐት ኅብስተ

ውእቶሙ ሙሉድ አእመሩ ትርጓሜ መጻሕፍት

ውእቶን አንስት ሰገዳ ለእግዚአብሔር አምላከ ኢትዮጵያ

ውእቶን አዋልድ በልዓ ኅብስተ

እሙንቱ ውሉድ አንበቡ ወንጌለ ዮሐንስ

እማንቱ አንስት ሰገዳ ለእግዚአብሔር አምላከ ኢትዮጵያ

ነጠላ                         ብዙ
ውእቱ ያ (that)          ውእቶሙ (ሙንቱ) እነዚያ (those)

ይእቲ ያቺ                  ውእቶን (ማንቱ)

• እነዚህ ሁሉ የሩቅ ወይም በኅሊና ያለን ነገር ያመለክታሉ፡፡

2. ዝንቲ ብእሲ ሖረ ኀበ ኢየሩሳሌም፣ ይህ ሰው ወደ ኢየሩሳሌም ሔደ፡፡

ዝ ብእሲ ሖረ ኀበ ኢየሩሳሌም፣
ዛቲ ብእሲት መጽአት እምደብረ ታቦር፣ የቺ ሴትዮ ከደብረ ታቦር መጣች፡፡
ዛቲ ብእሲት መጽአት እምደብረ ታቦር፣
እሉ ሰብዕ ሖሩ ኀበ ደብረ ከርቤ ግሸን፣ እነዚህ ሰዎች ወደ ደብረ ከርቤ ሔዱ
እላ ደናግል ቅዱሳት እማንቱ፣ እነዚህ ደናግል ቅዱሳት ናቸው

ነጠላ                            ብዙ
ዝ፣ ዝንቱ ይህ (This)        እሉ እነዚህ (These)

ዛ፣ ዛቲ ይች                   እላ እነዚህ

• እነዚህ ሁሉ የቅርብን ነገር ያመለክታሉ፡፡

3. ዝኩ መምህረ ቅኔ ውእቱ = ያ ሰው የቅኔ መምህር ነው፡፡

እንትኩ ወለት እኀተ ሙሴ ይእቲ ያቺ ልጅ የሙሴ እኅት ናት

እንታክቲ አስካለ ማርያም ይእቲ

እልኩ ሰብእ ኢትዮጵያዊያን ውእቶሙ = እነዚያ ሰዎች ኢትዮጵያውያን ናቸው፡፡

እልክቱ

እልክቶን ደናግል መጽኣ እምገዳም = እነዚያ ደናግል ከገዳም መጡ፡፡

ነጠላ                                           ብዙ

ዝኩ፣ ዝክቱ (ዝለኩ) = ያ (that)        እልኩ፣ እልክቱ = እነዚያ (those)

እንትኩ፣ እንታክቲ = ያቺ                  እልኮን፣ እልክቶን = እነዚያ

• እነዚህ ደግሞ እንደ ተራ ቁጥር አንድ የሩቅ ነገርን ያመለክታሉ፡፡

መልመጃ

አዛምድ (አስተፃምር፣ አስተዛምድ)

1.  ዝኩ           አ. ሖረት

2. ውእቱ          በ.ቀደስኪ

3. አንታክቲ        ረ. መጽኣ

4. እልክቱ         ደ. ነበሩ

5. ይእቲ          ሀ. ሰገድኪ

6. እሉ            ለ. ሖርነ

7. እላ            ሐ. አንበብክሙ

8. ዝክቱ          መ. ቀደሰ

9. ዝንቱ          ሠ. ሐርክን

10. እልኮን

11. እልኩ

12. እሙንቱ

13. ዝ

የሚከተሉትን ወደ ግእዝ ተርጉም፤ ፈክር (ተርጉም) ኀበ ልሳነ ግእዝ

1. ያች ልጅ ቆንጆ ናት፡፡

2. እነዚያ ኤልሳቤጥና ማርያም ናቸው፡፡

3. ያ የወንጌል ተማሪ ነው፡፡

4. ይህ መጽሐፍ አዲስ ነው፡፡

5. እነዚህ የክርስቶስ አገልጋዮች ናቸው፡፡

              ሰላምታ

እፎ ኀደርከ ኁየ = እግዚአብሔር ይሰባሕ

(እንዴት አደርክ ወንድሜ) = (እግዚአብሔር ይመስገን)

ትምህርት እፎ ውእቱ = ሠናይ ውእቱ

(ትምህርት እንዴት ነው) = (ጥሩ ነው)

ማእዜ ውእቱ ዘፈጸምክሙ ፈተናክሙ = ዘዮም ወርኅ

(መቼ ነው ፈተናችሁን የጨረሳችሁት) = (የዛሬ ወር)

በጽባሕ አይቴ ሐዊረከ ውእቱ ዘኢረክብኩከ =ኀበ ከኒሣ /ቤተክርስቲያን/

(በማለዳው ያላገኘሁህ የት ሄደህ ነው) =ወደ ቤተክርስቲያን

በየነ ምንት =በይነ ነገረ ማርያም

(ስለምን) = (ስለ ነገረ ማርያም)

ኩሉ ሰብአ ቤትከ፣ እምከ፣ አቡከ፣ አኁከ፣ ደኅና ወእቶሙ = ወሎቱ ስብሐት

(ሁሉም ቤተሰቦችህ ደህና ናቸው) = (አዎ ምስጋና ለሱ ይሁን)

በል ሠናይ ምሴት ጌሰም ንትራከብ = ኦሆ ለኩልነ

( በል መልካም ምሽት ነገ እንገናኝ) = (እሺ ለሁላችን) 

 ሰኔ 19 ቀን 2006 ዓ.ም.

በመ/ር ደሴ ቀለብ
በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የፊሎሎጂ መምህር

ክፍል ፩

የግእዝ ቋንቋ እድገት ከየት ወዴት?

አንዲት ሀገር የራሷ የሆነው ባህሏ /ሥርዓቷ/ የሚያኮራትና ማንነቷንም የሚያንጸባርቅ በመሆኑ ልትጠብቀውና ከትወልድ ወደ ትውልድ ልታስተላልፈው የባለቤትነት ግዴታዋ ነው፡፡ በመሆኑም ሀገራችን ኢትዮጵያን ለጥቁር ሕዝቦች መኩሪያ እንድትሆን ያደረጋት የልጆቿ ሀገር ወዳድነትና ጀግንነትን የተመላው ባህሏ ብቻ ሳይሆን የሃይማኖት፤ የሥነ ፊደል ሀገር መሆኗም መጻሕፍተ ታሪክን ባነበቡ ሊቃውንት አንደበት ብቻ ሳይሆን በማዳመጥ ትውፊት /ርክክብ/ ለኅብረተሰቡ ኀቡእ ያልሆነ ነገር መሆኑ ነው ፡፡

በተጨማሪም ሀገራችን ኢትዮጵያ የዘመናት ዑደት ስፍር ቀምራ የራሷን አኀዝ ያደላደለች አፍሪካዊት እመቤት ናት ብንል ጽልመት ሊጋርደው የማይችለው ገሀድ ነው፡፡

ይሁን እንጂ እኛ ልጆቿ የትናንቱን ለዛሬ ማበርከት ያልቻልን ይመስላል፡፡ ለዚህም ነው ትናንት የኢትዮጵያ መሠረተ ቋንቋ የነበረው የግእዝ ቋንቋ ከነበረበት የብሔራዊና የውል ቋንቋነት ይቅርና ዛሬ ዛሬ የት ገባ ሊባል የሚያሳፍር ሆኗል፡፡ አበው ለብዙ ዘመናት ይህን ቋንቋ በዜማ ቤቱ፣ በቅኔ ቤቱና በመጻሕፍት ቤቱ እንዳልተጠቀሙበት ሁሉ ዛሬ ግን የአበው ያለህ ብንል፤ አይደለም መግባባት ይቅርና ገና ተማሪው እንኳን ከማለዳው “ኦኾ” /እሽ/ በማለት ፈንታ “ኦኬ” ቢል ይቀድመዋል ፡፡ ይህ ግን “የቆጡን አወርድ ብላ የብብቷን ጣለች” ሳያሠኝ አይቀርም ፡፡

እንደሚታወቀው የኢትዮጵያ ታሪክ መረጃ ሥነ ሐውልቶች የተሸከሙት የግእዝ ቋንቋ ሥነ ጽሑፍ የሀገራችንን ጥንተ ታሪክ የሚያስረዳ መሆኑን ታሪክ ይመሰክራል፡፡ የግእዝ ተፎካካሪ የነበረው የሳባዊያን ቋንቋም በግእዝ ተልቆ /ተበልጦ/ ግእዝ የኢትዮጵያ ነገሥታት ሊቃውንት ኅብረተሰብ መግባቢያ ከመሆኑም አልፎ ከሀገር ውጭም ኢትዮጵያ ሀገረ ፊደል፣ ሀገረ አሚን መሆኗን ያስመሰከረ ልሳን ነበር፡፡ የሆነው ሆኖ ቀድሞ ከ፯ ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ እየተጠናከረ መሄዱ በሚነገርለት በአማርኛ ቋንቋ መሆኑ ቀርቶ በቤተ ክርስቲያንና በተወሰነው የኅብረተሰብ ክፍል ዘንድ እየተገደበ መጣ፡፡ እንዲያውም በተለይ በዘመነ ዓምደጽዮን / ከ፲፫፻፯-፲፫፻፴፯ ዓ.ም./ የንጉሡ ገድል ሁሉ የሚጻፈው በተሰባበረ አማርኛ መሆኑ ግልጽ ነው፡፡ ለአብነት ያህል የሚከተለውን ማየት ይቻላል፡፡ 

• ሐርልኛ ዓመደ ጽዮን
• መላለሸ የወሰን
• ወሀ እንዳመሰን መላላሽ የወሰን
• ከወጅ ዜብደናን ከገንዝጠጠን
• ምንቀረህ በወሠን ከድያ አምኖን

በተጨማሪም በዐፄ ይስሐቅ /ከ፲፬፻፯-፲፬፻፳፪ ዓ.ም./ ጊዜ ለንጉሡ የሚቀርቡት መወድሶች ከአማርኛው ላይ ያተኮሩ ይምስላሉ፡፡ ለምሳሌ ያህል፡-

• ገጽዥን ይስሐቄ ገጽ
• አርያም ይመስል አንቀጽ
• እሳት ይመስል ብቁጽ
• ከመ መደልው ልጽሉጽ
• ገጹ እንዲያስደነግጽ
• እስራኤላዊ መደንግጽ
• ማን አየህ ገጽ በገጽ

እነዚህ ግጥሞች ግን እንደምናያቸው ሙሉ በሙሉ አማርኛ አልነበሩም፡፡ ለዚህም ነው ግዊዲ የተባለው የታሪክ ተመራማሪ “ግእዝ -አማርኛ” ጽሑፎች ብሎ የሚጠራቸው፡፡ በእርግጥ ከአማርኛው ላይ ግእዝ መደመር ለአሁኑ ትውልድም የቋንቋ ጣዕም የሥነ ጽሑፍ ቃና መሆኑ አወንታዊ ምላሽ አለው፡፡

ያም ሆኖ ግን ብዙ ሊቃውንተ ቤተ ክርስቲያን የጽሕፈት ሥራቸውን ብራና ዳምጠው ቀለም በጥብጠው ይጠቀሙበት የነበረው በዚህ ቋንቋ መሆኑን አላገደውም፡፡ እንዲያውም በዘመነ ዘርዓያዕቆብ /፲፬፻፳፮-፲፬፻፷ ዓ.ም./ መስፋፋት የነበረበት የሥነ ጽሑፍ እድገት ግእዙን የሙጥኝ ያለ ነበር፡፡ በኋላም ቢሆን በዐፄ ሱስንዮስ / ከ፲፭፻፱፱-፲፮፻፳፬ ዓ.ም./ የሃይማኖት መለወጥ ምክንያት ጋር ተያይዞ ኢየሱሳውያን (Jesuites) ጉልህ ችግር ደርሶባት የነበረችውን የሮማ (ስፔን) ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን ተከታዮችን ቁጥር ለማበርከት ሲሉ በአማርኛ በመጻፍ ወረቀቶችን ለመበተን ቢሞክሩም የአንድ ባሕርይ አማኝ የሆነው ዐፄ ፋሲል / ከ፲፮፻፳፬ -፲፮፻፸፬ ዓ.ም/ በመንገሥ የምእመናኑን ፍጹም ቀናዒነት ብሎም የኢየሱሳውያን ከኢትዮጵያ ምድር መውጣት ለልሳነ ግእዝ እንደገና መወለድ መስፋፋት ሆነለት፡፡ ብዙም መጻሕፍተ ግእዝ ተደረሱ፡፡ የቅኔ እድገትም ታየ፡፡ ከዐፄ ፋሲል በኋላም ነገሥታቱ ታላቅ ተሳትፎአቸውን አበርክተዋል፡፡ ስለሆነም ዐፄ ኢያሱ አድያም ሰገድ /ከ፲፮፻፸፬ -፲፮፻፱፱ ዓ.ም./ እና ሌሎችም ነገሥታት የማይጠፋ ስማቸውን በልቡናችን ቀረጸው አልፈዋል፡፡

ዳግመኛ የ፲፮ኛው እና የ፲፯ኛው ክፍለ ዘመናት ቁስር አልሽር ብሎ እንደገና በመሳፍንቱ ዘመን /ከ፲፯፻፸፯-፲፰፻፵፭ ዓ.ም/ ሀገሪቱ እርስ በርሷ በፖለቲካና በሃይማኖት ድልቅልቅ ስትዋጥ ሀገርን አንድ ማድረግ ይችል የነበረውን ነገረ-ሃይማኖት ለመረዳትና ለመወሠን ሊቃውንቱ የግእዝን መጻሕፍት ማገላበጥ ግድ ሆነባቸው፡፡ የመነጋገሪያ /የመከራከሪያ/ ምሥጢራቸው የሆነው ቅኔም ለልሳነ ግእዝ መስፋፋት ጠቀመ፡፡ የአብነት ትምህርት ቤቶችም ተስፋፉ፡፡ ፍጹም የሆነ አንድነትም ታዬ፡፡ ዛሬስ የሃይማኖት ውዝግቡን የሚፈቱት የትኞቹ እውን መጻሕፍት ይሆኑ? በእርግጥ ዛሬ ግእዝ ያወቀው ሁሉ ነገረ ሃይማኖትን ተረዳ ማለት አይደለም፡፡ የሚማረውም ለሕይወት /ለፍቅር/ ወይም ታሪክን ለማወቅ ላይሆን ይችላል፡፡ ነበርኩ ለማለትና ክዶ ለማስካድ እንዲመቸው የሚያስብም አይጠፋምና፡፡ በየዋህነት መማር ግን በአማናውያኑ አበው ቀርቷል፡፡

እንግዲህ ለግእዝ ቋንቋ መዳከም ዐቢይ ምክንያት የአማርኛ መተካት ብቻ ሳይሆን ለቋንቋው የሚሰጠው ትኩረት መላላቱ የማያወላውል ምክንያት መሆኑ ነው፡፡ ዝም ብሎ ግን ቅርስ ቅርስ ማለት ብቻ ዋጋ የለውም፡፡ “ባዶ ብራና” ካልተነበበ ምን ሊሠራልን፡፡ በተጨማሪም መንግሥትም ሆነ ማንኛውም አካል ግእዝ የቤተ ክርስቲያን ብቻ ሳይሆን የኢትዮጵያ ቅርስ መሆኑን ሊገነዘበው ይገባል፡፡ ቤተ ክህነትም ብትሆን የእነ ቅዱስ ያሬድ የዜማ መጻሕፍት እነ ድጓ፣ የዚቅ ቀለማት፤ የእነ አባ ጊዮርጊስ መጻሕፍት ፣ እነ ሰዓታት በሌላ ቋንቋ ሊዜሙ “ይቻል” ይመስል ለግእዝ የሚሰጠው እንክብካቤ ያሳዝናል፡፡

ድሮ ድሮ የቆሎ ተማሪ ለምኖ አኮፈዳውን፤ ዳዊቱን አንግቦ የሚነጋገረው በዚህ ቋንቋ ነበር፡፡ እንደዛሬው ግን ለወደፊቱ አይደለም የሚነጋገር አባባሉን የሚያጠና /የሚቀጽል/፣ በደንብ ቅኔ የሚቀኝ ይቅርና ዳዊቱን አጣርቶ መድገሙም ራሱ ያጠራጥራል፡፡ በእርግጥ በአንዳንድ የገጠር ቦታዎች የሚያስተምሩ ብዙ የሊቃውንት በረከቶች ቢኖሩም፤ ነገ የሚተካው ግን ከግእዝ ይልቅ ጣሊያንኛ፣ እንግሊዝኛ፣ ፈረንሳይኛ ብቻ ቢማር የሚያተርፈው ይመስለዋል፡፡ ይህ ግን “አባቱን አያውቅ አያቱን ይናፍቅ” ያሠኛል፡፡

ምንጭ መጻሕፍቱ በግእዝ የሆነው የሀገራችን ታሪክንስ አንባቢና ተርጓሚ ማን ይሆን? በዚህ እኮ ነው የሀገራችንን ታሪክ ለማወቅ የውጭ መጻሕፍት ላይ ጥገኛ የምንሆነው፡፡ አንባቢውና ተርጓሚው አላዋቂ ከሆነ ደግሞ ታሪከ ሀገር ቅድምና ሀገር በምልዑ ልብ የማይመሰከርበት ይመስላል፡፡ የሚገርመው ግን ብዙዎቹ የግእዝ መጽሐፎቻችን በፈርንጆቹ ላይ የማያልቅ ፍቅርን አሳድረውባቸው ቋንቋውን እስከ ሃምሳ ዓመት ድረስ ሲያጠኑ እኛ ግን “የሞተ ቋንቋ” እንለዋለን፡፡ ቋንቋው ሞተ ከማለት ግን ታሪከ ሀገር ቅድምና ሀገር ሞተ ብንል ሳይሻል አይቀርም፡፡ ቢያንስ ቢያንስ በቤተ ክርስቲያን ለካህናቱ የምስጋናቸው አንደበት ግእዙ ነውና፡፡

እንግዲህ እናጠቃለውና ማንኛውም ክፍል /አካል/ ይህ ቋንቋ በጥንቱም ሆነ በአዲስ መልክ እንዲያድግ ጥረት ቢያደረግ፤ የቅኔ መምህራኑም የግእዝ መምህራኑም ምንም እንኳን የኑሮ ችግር ቢኖርም ለራስ የሚስማማ ቦታን ከመምረጥ ለተማሪዎች የሚስማማ ቦታን መርጦ በገጠርም ቢሆን ማስተማር ይኖርባቸዋል፡፡ የቋንቋ ምሁራንም ለዚህ እድገት አስተዋጽዖ ማድረግ ይጠበቅባቸዋል፡፡ ይህ ካልሆነ ግን በመካከለኛው ክፍለ ዘመን ላይ የጥንቱ ሰዋስው (Classical Grammar) ይምጣልን፣ ይመለስልን፤ መካከለኛው ክፍለ ዘመን የጨለማ ዘመን ነው እያሉ እንዳማረሩት ሮማውያንና ግሪካውያን እንዳንሆን ያስፈራል፡፡ ስለሆነም ሥርወ ቃላትን ለመመርመር ሰዋስውን ለመለየት ግእዝ ማወቅ ይጠበቅብናል፡፡ ለዚህም ታላላቅ ደራሲያን ምስክሮች ናቸው፡፡ በተረፈ ግን ሁላችንም የታሪክ፣ የሀገር፣ የወገን፣ የቅርስ ባለአደራዎች መሆናችንን አንዘንጋ፤ እንቅልፉም ይብቃን፡፡

ይቆየን