Archive for category: ግእዝ ይማሩ

ሐምሌ 17 ቀን 2005 ዓ.ም.

በመ/ት ኑኀሚን ዋቅጅራ

የግእዝ ቋንቁ ጥንታዊያን ከተሰኙ ቋንቋዎች መካከል አንዱ ሲሆን ኢትዮጵያውያን ሊቃውንት በቀን አቆጣጠርና በሥነ ጽሑፎቻቸው ሲጠቀሙበት ከትውልድ ወደ ትውልድ ሲተላለፍ ቆይቷል፡፡ ዛሬም የግእዝ ቁጥሮች በኢትዮጵያውያን ዘንድ ሰፊ ሥፍራ አላቸው፡፡

በዚህ ዓምዳችን የግእዝ ቁጥሮችን አጻጻፍና የንባብ ስያሜአቸውን ማቅረባችንን እንቀጥላለን፡፡
የግእዝ ቋንቋ እንደ ማንኛውም ቋንቋ እራሱን የቻለ የቁጥር አጻጻፍ ስልቶች አሉት፡- እነዚህ ቁጥሮች እኛ በተለምዶ አጠራር የአማርኛ ቁጥሮች ብለን እንጠራቸዋለን፡፡ ይሁን እንጂ ትክክለኛውን አካሄድ ስንመለከት በአጠቃላይ የአማርኛ ብቻ ሳይሆኑ ልክ እንደ አማርኛ ፊደሎች ሁሉ ቁጥሮቹም መነሻቸው ግእዝ መሆኑን እንረዳለን፡፡

የግእዙም ሆነ አሁን እኛ የምንጠቀምበት ቁጥር ማለትም ከዐ/ዜሮ/ ጀምረን የምንጽፈው የአማርኛ ቁጥር ሳይሆን ስያሜው ከየት እንደመጣ ትክክለኛ መረጃዎች ባይኖሩም 0፣ 1፣ 2፣ 3….. እየተባሉ የሚዘረዘሩት ቁጥሮች የዐረብኛ ቁጥሮች ተብለው እንደሚጠሩ በተለያዩ መጻሕፍት ተጽፈው እናገኛለን፡፡

በኢትዮጵያ የቀን አቆጣጠር /የቀን መቁጠሪያ/ ላይ የምናገኛቸውን በየወቅቱ የሚከበሩተን ሃይማኖታዊ በዓላትንና ብሔራዊ በዓላትን ለማክበር የምጠቀመው የቀን አቆጣጠር የግእዝ ቁጥር /ኢትዮጵያዊ/ ቁጥር እንደሆኑ በግልጹ ልንረዳውና ተገቢውን ስያሜ አውቀን በስሙ ልንጠራው ይገባናል፡፡

የግእዝ ቁጥሮችን በዝርዝር ጽፈን መጨረስ ባንችልም ከብዙ በጥቂቱ በመሠረታዊነት የምንጠቀምባቸውን ቁጥሮች ከዚህ በመቀጠል እንመለከታለን፡፡

ሰኔ 26 ቀን 2005 ዓ.ም.

በመ/ት ኑኀሚን ዋቅጅራ

ባለፈው ሳምንት አምዳችን ከ፳፮ (26)ቱ የግእዝ ፊደላት መካከል የ፲፫(13)ቱን የግእዝ ፊደላት ቅርጽ ከነትርጒማቸው መግለጻችን ይታወቃል፡፡

ዛሬ ደግሞ ተከታዮቹን አሥራ ሦስት (፲፫) ፊደላት እንመልከት

፲፬. ከ ብሂል- ከሃሊ እግዚአብሔር፡፡
      ከማለት – እግዚአብሔር ሁሉን ቻይ ነው፡፡

፲፭. ወብሂል – ወረደ እም ሰማይ እግዚእነ
      ወ ማለት -ጌታችን ከሰማይ ወረደ፡፡

፲፮. ዐ ብሂል – ዐርገ ሰማያተ እግዚእነ፡፡
      ዐ ማለት – ጌታችን ወደሰማይ ወጣ /ዐረገ/፡፡

፲፯. ዘ ብሂል – ዘኲሎ ይእኅዝ እግዚአብሔር፡፡
      ዘ ማለት -እግዚአብሔር ይይዛል /ሁሉን የሚይዝ ነው/፡፡

፲፰. የ ብሂል – የማነ እግዚአብሔር ገብረት ኀይለ፡፡
      የ ማለት – የእግዚአብሔር ቀኝ ኀይልን አደረገች፡፡

፲፱. ደ ብሂል – ደመረ ሥጋነ ምስለ መለኮቱ፡፡
      ደ ማለት – ሥጋችንን ከመለኮት ጋር አንድ አደረገልን፡፡

፳. ገ ብሂል – ገብረ ሰማያተ በጥበቡ፡፡
     ገ ማለት – ሰማያትን በጥበቡ ሠራ፡፡

፳፩. ጠ ብሂል – ጠዐሙ ወታእምሩ ከመ ኄር እግዚአብሔር፡፡
      ጠ ማለት – የእግዚአብሔርን ቸርነት ታውቁ ዘንድ ቅመሱ፡፡

፳፪. ጰ ብሂል – ጰራቅሊጦስ መንፈሰ ጽድቅ፡፡
      ጰ ማለት – ጰራቅሊጦስ የእውነት መንፈስ ነው፡፡

፳፫. ፀ ብሂል – ፀሐይ ጸልመ በጊዜ ስቅለቱ ለእግዚእነ፡፡
      ፀ ማለት – ጌታ በተሰቀለ ጊዜ ፀሐይ ጨለመ፡፡

፳፬. ጸ ብሂል – ጸጋ ወክብር ተውህበ ለነ፡፡
      ጸ ማለት – ጸጋ እና ክብር ለእኛ ተሰጠን፡፡

፳፭. ፈ ብሂል – ፈጠረ ሰማየ ወምድረ፡፡
      ፈ ማለት እግዚአብሔር ሰማይና ምድርን ፈጠረ፡፡

፳፮. ፐ ብሂል – ፓፓኤል ሥሙ ለአምላክ፡፡
      ፐ ማለት – ፓፓኤል የአምላክ ስም ነው፡፡ 

ከዚህ በመቀጠል ዝርዋን የግእዝ ፊደላትን /የግእዝ ፊደል ዲቃሎች/ ተብለው የሚጠሩትን ፈደላትና በፊደል ገበታ ላይ በስተመጨረሻ ተጽፈው የምናገኛቸውን ፊደላት እንመለከታለን፡፡

• በፊደል ገበታ ላይ በስተመጨረሻ ተጽፈው የምናገኛቸው ከዋናው የፊደል የአጻጻፍ ቅርጽ ወጣ ያሉ ሁለት ዓይነት ፊደላትን እናገኛለን፡፡

• ፩ ዲቃሎች /ዝርዋን/ የግእዝ ፊደላት ፪ ዲቃሎች /ዝርዋን/ የአማርኛ ፊደላት በመባል ይታወቃሉ፡፡

ከግእዝ ፊደላት ዝርዝር ጋር የሚሄዱትን የግእዝ ዝርዋን /ዲቃሎች/ ፊደላትን እንመለከታን፡፡

• ዝርው ማለት ብትን /ቅደም ተከተልን ያልጠበቀ/ ማለት ነው፡፡

• ዝርዋን የግእዝ ፊደላት ዝርዋን የሚል ስም የተሰጣቸው ከዋናዎቹ የግእዝ ፊደላት ላይ የተወሰነ ቅጥያ እየተጨመረ የተመሠረቱ ፊደላት በመሆናቸው ነው፡፡

• ዝርዋን መባላቸው እንደ ዋንኞቹ የግእዝ ፊደላት ቅደም ተከተላቸውን ጠብቀው በሰባቱ የፊደላት ዝርዝር ባለመዘርዘራቸውና አብዛኛውን ጊዜ በግእዝ ፊደል በተጻፉ ጽሑፎች ላይ ብቻ መገኘታቸው ነው፡፡ እነዚህ ፊደላት የተመሠረቱት በዋንኞቹ የግእዝ ፊደላት ላይ የተወሰነ ቅጥያ በማድረግ ነው፡፡

• ዋንኞቹ የግእዝ ፊደላት የአዘራዘር ሥልት በግእዝ ጀምረው በሳብዕ ቅደም ተከተላቸውን ጠብቀው ይዘረዘራሉ፡፡

ምሳሌ፡- ግእዝ      ካዕብ      ሣልስ         ራብዕ      ኀምስ    ሳድስ      ሳብዕ
       ሀ           ሁ          ሂ          ሃ          ሄ           ህ       ሆ    
       ለ           ሉ          ሊ         ላ          ሌ          ል       ሎ

የዝርዋን የግእዝ ፊደላት የአዘራዘር ሥልት ግን ከእነዚህ ይለያል

የዛሬ አምዳችንን በዚህ እናጠናቅቃለን ሳምንት በአማርኛ ፊደላትና ዝርዋን የአማርኛ ፊደላትን የአጻጻፍና የአዘራዘር ሥልት ይዘንላችሁ እስከምንገናኝ ቸር ይግጠመን፡፡

ወስብሐት ለእግዚአብሔር

ሰኔ 13 ቀን 2005 ዓ.ም.

በመ/ት ኑኀሚን ዋቅጅራ

በስመ አብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ አሐዱ አምላክ አሜን

በቅድሚያ በሕያውና ዘለዓለማዊ በሆነ በእግዚአብሔር ስም የከበረ ሰላምታዬን እያቀረብኩ ስለ ግእዝ ቋንቋ አጠር ባለ መልኩ እገልጻለሁ፡፡

የግእዝ ቋንቋ ቀዳማዊነት

ቋንቋ ማለት መግባቢያ መተዋወቂያ መነጋገሪያ አሳብ ለአሳብ መገላለጫ ወዘተ…… ማለት ነው፡፡ ሕዝብ ባለበት ቦታ ሁሉ ቋንቋ አለ፤ ቋንቋም ባለበት ቦታ ሕዝብ አለ፤ ያለ ሕዝብ ቋንቋ ያለ ቋንቋ ሕዝብ ሊኖር አይችልም፡፡ ይህን መነሻ በማድረግ ስለ ግእዝ ቋንቋ አመጣጥ አጠር ባለ መልኩ ስንነጋገር፡-

ከአንዳንድ ቀደምት የታሪክ ጸሐፊዎችና የግእዝ ቋንቋ መጻሕፍትን ጽፈው ካስረከቡን ቀደምት የቤተ ክርስቲያን አባቶችና የቋንቋው ባለቤቶች እንደምንረዳው፡- የግእዝ ቋንቋ አመጣጥ በኢትዮጵያ መነሻ ሊሆነን የሚችለው ከስምንተኛው ምዕተ ዓመት ቅድመ ልደት ክርስቶስ ጀምሮ ነገደ ሴም /የሴም ዘሮች/ወገኖች/ ቋንቋቸውን ይዘው ወደ ኢትዮጵያ ከመጡበት ጊዜ ጀምሮ ሴማዊ ቋንቋ በኢትዮጵያ ሀገራዊ ቋንቋ ሆነ፡፡ ነገደ ሴም ወደ ኢትዮጵያ ከመምጣታቸው በፊት ቋንቋቸውን በመግባቢያነት አሳድገው፣ ሥነ ጽሑፋቸውን አስፋፍተው፣ በባቢሎን በአካድና፣ በአሶር ይኖሩ ነበር፡፡ በኋላ ግን ለሁለት ተከፍለው ግማሾቹ ሴማውያን ሰሜንና ምስራቅ እስያን፣ ግማሾቹ ሴማውያን ደግሞ ደቡቡ እስያን ይዘው ይኖሩ ነበር፡፡

የሰሜን እስያ ሴማውያን ቋንቋ /የአካድ ቋንቋ/ አማራይክ፣ ዕብራይስጥንና ፊንቄን ሲያስገኝ የደቡብ እስያ ሴማውያን ቋንቋም /አካድ ቋንቋ/ ሳባን ግእዝንና የተለያዩ በኢትዮጵያ ውስጥ በመግባቢያነት የምንጠቀምባቸውን ሴማውያን ቋንቋዎች አስግኝቷል፡፡ በደቡብ እስያ ይኖሩ የነበሩ ነገደ ሴም በተለያየ ምክንያት እየፈለሱ ወደ ደቡብ ዐረብ፣ ወደ የመንና ወደ አካባቢዋ መጥተዋል ከዝያም ፈልሰው ወደ ኢትዮጵያ በመምጣት በአክሱምና በአካባቢዋ ሰፍረው ይዘዋቸው ከመጡት ቋንቋዎቻቸው መካከል በታሪክ ጎልተው የሚታወቁና አገልግሎት ሲሰጡ የነበሩትና በአሁኑ ሰዓትም በአገልግሎት ላይ የሚገኙት ቋንቋዎች የሳባ እና የግእዝ ቋንቋዎች ናቸው፡፡

ነገደ ሴም /ሴማውያን/ ቋንቋዎቻቸውን /ሳባና ግእዝን/ ከነገደ ካም ቋንቋ ጋር አስማምተው በመያዝ ሁሉንም ቋንቋዎች ሲናገሩዋቸው ኖረው ነበር፡፡ በኋላ ግን ሳባና ግእዝ እየተለመዱና እየተስፋፉ እየዳበሩም ከመሄዳቸው የተነሣ የነገደ ካምን ቋንቋ እየዋጡት መጥተው ሁለቱ ሳባ እና ግእዝ ቋንቋዎች ብቻ ሀገራዊ ቋንቋዎች ይሆኑ ጀመር እየቆዩ ግን ሁለቱ /ሳባና ግእዝ/ በጣም ተመሳሳይና ተቀራራቢ በመሆናቸው እንደ አንድ ቋንቋ ሆነው ይነገሩ ጀመር፡፡ ይኸም ጽሑፉ /ፊደሉ/ በሳባ እንዲጻፍ እና መነጋገሪያ ቋንቋውን ደግሞ በግእዝ እንዲሆን በመደረጉ ነው፡፡ ነገደ ሴም በሳባ ቋንቋቸው ሳባውያን፣ በግእዝ ቋንቋቸው ደግሞ አግአዝያን ተብለው የሚጠሩት ከዚህ መነሻነት ነበር፡፡

ለዚህም መረጃ የሚሆኑን ሳባና ግእዝ ቋንቋዎች ተጽፈውባቸው የሚገኙት ጥንታውያን የኢትዮጵያ ቅርሶች እንደ የአክሱምና የላሊበላ ሐውልቶች በየሐ እና በአዱልስ ወዘተ….. የተለያዩ በድንጋይ ላይ የተቀረጹ ጽሑፎችና ቅርጻ ቅርጾች እስከ አሁን ቆመው የሚገኙ የዚህ ቋሚና ግልጽ ማስረጃዎች ናቸው፡፡ የሳባና የግእዝ ቋንቋዎች በዚህ ሁኔታ እስከ 324 /፫፻፳ወ፬/ዓ.ም. አካባቢ ድረስ አብረው ሲነገሩ ቆይተዋል በኋላ ግን የሳባ ንቋ እየተዳከመና በግእዝ ቋንቋ እየተዋጠ ይሄድ ጀመር እንደ ምንም እየተንገዳገደ እስከ 350 /፫፻፶/ ዓ.ም. ቆይቶ ከዚህ በኋላ ከሥነ – ጽሑፍ ከመነጋገሪያነትም ፈጽሞ ቀረ የግእዝ ቋንቋ ግን ከ324 /፫፻፳ወ፬/ዓ.ም. ጀምሮ ብቸኛ ሀገራዊ ቋንቋ በመሆን እስከ ፲፪ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ማለትም የአማርኛ ቋንቋ ብሔራዊ ቋንቋ ሆኖ ሲያገለግል እንደ ነበር የታሪክ ጸሐፊዎች በግልጽ አስቀምጠውታል፡፡
፩.፪. የግእዝ ፊደላት አመጣጥ

ስለ ግእዝ ቋንቋ ስንነጋገር በመጀመሪያ ለማንኛውም ቋንቋ መሠረት ስለሚሆነው ስለ ፊደል አመጣጥ ማወቅ ተገቢ ነው፡፡ ስለ ፊደል አመጣጥ ሊቃውንት ብዙ ትንታኔ ይሰጡበታል ይኸውም ፊደል ማለት ጽሑፍ ነው ምክንያቱም “ፈደለ” ጻፈ ከሚለው ከግእዝ ቃል የወጣ ነው ይላሉ፡፡ ይሁን እንጂ “ፈደለ” የሚለውም ቃል የሦስት ፊደላት ጥምረት በመሆኑ እነዚህ ፊደላት ከየት እንደመጡ መነሻቸውን /ምንጫቸውን/ ማወቅ ተገቢ ነው፡፡

እንደ ቤተ ክርስቲያናችን ትምህርት ለዚህ በቂ የሆነ መረጃ እናገኛለን፡፡ የፊደል ስልት አንድም ቅርጽ የተጀመረው የአዳም ሦስተኛ ትውልድ በሆነው በነቢዩ በሄኖስ ዘመን ነው፡፡ ነቢዩ እግዚአብሔርን በማገልገል የታወቀ ደግ ስለ ነበር ለደግነቱ መታወቂያ /መታሰቢያ/ ይሆነው ዘንድ በእግዚአብሔር ፈቃድ የሕግ ማሰሪያ የሚሆነውን ፊደል በጸፍጸፈ ሰማይ /በሰማይ ገበታነት/ ተገልጦ ታይቶታል፡፡

ስለዚህ የፊደል ቅርጽ ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ለሥነ-ጽሑፍ በር መክፈቻ በማድረግ ተጠቅመውበታል፡፡ መጠሪያ ስሙንም ጽሑፍ ለማለት ፊደል ብለውታል፡፡ ይኸስ እውነትነቱ ምን ያህል ያገለግላል ቢሉ በዚያን ጊዜም በጸፍጸፍ ሰማይ ታየ የሚባለው ፊደል የእብራይስጥ ፊደል እኛ አሁን አሌፉት እያልን የምንጠራው ነው፡፡

ስለዚህ ይህ ፊደል ከፊደልነት ጥቅሙ ጋር እንደ ኅቡዕ ስም ይገመታል /ይታመናል/ ምክንያቱም የእያንዳንዱ ፊደል ትርጒም ከእግዚአብሔር ህልውና እና እግዚአብሔር ለሰው ልጆች ካደረጋቸው የቸርነት ሥራዎች ጋር የተዛመደ ትርጒም ስለሚሰጥ (ስለአለው) ነው፡፡ ይህ እውነታ እና የስም አጠራር ትርጒም ግን በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን የሊቃውንት አባቶች የፊደላት ትርጒም አሰጣጥ ላይ በግልጽ ተጽፎ የሚገኝ ነው /ጥንታዊ የኢትዮጵያ ትምህርት በሊቀ ሥልጣናት ሀብተ ማርያም ወርቅነህ/ በተጻፈው መጽሐፍ በግልጽ እንረዳዋለን ይህን መነሻ በማድረግ የሥነ-ጽሑፋችን በር መክፈቻ የአሌፋቶችን ስም ፊደል የሚል ስያሜ በመስጠት እንጠቀምበታለን፡- ስለዚህ ማንኛውንም ነገር ለመጻፍ ለመጪውም ትውልድ ለማስተላለፍ በጽሑፍ መቀረጽ ስላለበትና ራሱ ፊደሉ የሥነ-ጽሑፍ መጀመሪያ ስለሆነ ጽሑፍ ለማለት ፊደል ተብሎ ተጠርቷል፡፡

ለዚህም የቤተ ክርስቲያን  አባቶች ሊቃውንት አጽንዖት ሰጥተው ሲያስቀምጡት “ዘእንበለ ፊደል ኢይትነገር ወንጌል” ይላሉ ይህ ማለት ወንጌል ሳይቀር የሚጻፈው /የሚተረጎመው/ በፊደል አማካኝነት ነው፡፡ ከዚህም ሌላ ስለ ፈደል ጠቃሚነት የሚሰጡትን ሐተታዎች ከብዙ በጥቂቱ እንመልከት፡-

፩. ፊደል- ብሒል ነቅዓ ጥበብ ውእቱ፡፡

ፊደል የአእምሮ መገመቻ የምሥጢር መመልከቻ ነው ምክንያቱም ያለ ፊደል ምንም አይታወቅምና ፡፡

፪. ፊደል – ብሂል ነቅዓ ጥበብ ውእቱ፡፡

ፊደል የጥበብ ሁሉ መገኛ ምንጭ ነው፡፡

፫. ፊደል – ብሂል መራሔ ዕውር ውእቱ፡፡

ፊደል የእውር መሪ ነው፤ ምክንያቱም ሰውን ሁሉ ከድንቂርና አውጥቶ ወደ ብርሃን ይመራልና፡፡

፬. ፊደል – ብሂል ጸያሔ ፍኖት ውእቱ፡፡

ፊደል ማለት መንገድ ጠራጊ ነው፤ ምክንያቱም አላዋቂነትን /ድንቁርናን/ ከሰው ልጅ ጠርጎ /አጽድቶ/ ከፍጹም ዕውቀት ያደርሳልና፡፡

፭. ፊደል ብሂል -ርእሰ መጻሕፍት ውእቱ፡፡

ፊደል ማለት የመጻሕፍት ሁሉ ራስ /አናት/ ነው ምክንያቱም ያለ ፊደል ምንም ነገር መጻፍ አይቻልምና፤ /ኢተወልደ መጽሐፍ ዘእንበሌሁ ለፊደል/ ያለ ፊደል ምንም ነገር ሊጻፍ አይቻልምና

የግእዝ ቋንቋ ከሴማውያን ፊደሎች መካከል አንዱና ዋናው ጥንታዊ ቋንቋ ስለሆነ፣ የራሱ የሆነ ብዙ ቃላትን ከነፍቺዎቻቸው ይዞ ይገኛል፡፡ ከዚህ አንጻር ፊደል የማንኛውም ጽሑፍ መነሻ ስለሆነ፣ ጽሑፍ ብሎ ለመጥራት መጠሪያውን ፊደል ብለውታል፡፡ በአጠቃላይ ቋንቋ እንደ ማንኛውም ቋንቋ የራሱ የሆነ የአጻጻፍን ሥልትና ቅርጽ የተከተለ ጥንታዊና መሠረታዊ ቋንቋ ነው፡፡

ወስብሐት ለእግዚአብሔር

ይቆየን

የግእዝ ቋንቋ ፡ –

ሀ. የጽሕፈት ዘዴ አቡጊዳ
ለ. የጽሕፈት አቅጣጫ ከግራ ወደ ቀኝ አግድም /ከሳባ የሚለይበት ነው/
ሐ. እያንዳንዱ ፊደል በአናባቢ የተገለጸ እና አናባቢ የሌለው ሆኖ ሊጻፍ የሚችል ዓለማቀፋዊና ጥንታዊ ልሳን ነው ብሎ ያምናል፡፡
   

3 የግእዝ ቋንቋ ፊደላትና ትርጉም፡-
    

ነዛሪ የጉሮሮ እግድ – አ – አሌፍ አልፍ አብ
ነዛሪ የከናፍር ፈንጂ – በ – ቤት ባዕል
ነዛሪ የትናጋ ፈንጂ – ገ – ጋሜል ገምል
ነዛሪ የጥርስ ፈንጂ – ደ – ዳሌጥ ዳ/ን/ልት
ነዛሪ የጉሮሮ ፍትግ – ሀ – ሆይ ሆይ ሀወይ
 
የከናፍር ትናጋ ደኃራይ – ወ – ዋው ዋዌ ዋሕድ
ነዛሪ የጥርስ ፍትግ – ዘ – ዘይ ዛይ
ኢነዛሪ የማንቁርት ፍትግ – ሐ – ሔት ሐወት ሕያው ሕይወት
ነዛሪ የትናጋ ፍትግ – ኀ – ኀርም ኄር
ኅዩል ኢነዛሪ የጥርስ ፈንጂ – ጠ – ጤት ጠይት ጠቢብ
ቅሩብ የከናፍር ትናጋ ደኃራይ – የ – ዮድ የማን
ኢነዛሪ የትናጋ ፈንጂ – ከ – ከፍ ከሃሊ
ጎናዊ – ለ – ላሜድ ለዊ ልዑል
ከናፍራዊ ወአንፋዊ – መ – ሜም ማይ ምዑዝ
የጥርስ ወአንፋዊ – ነ – ኖን ነሐስ ንጉሥ
ኢነዛሪ የጥርስ ፍትግ – ሠ – ሣምኬት ሣውት
ነዛሪ የማንቁርት ፍትግ – ዐ – ዐይን ዐቢይ
ኢነዛሪ የከንፈር ፈንጂ – ፈ – ፈፍ ፈቁር
ኀዩል ኢነዛሪ የጥርስ ፍትግ  – ጸ – ጻዴ ጸደቅ ጻድቅ
ፀ – ፀጰ

ኀዩል ኢነዛሪ የትናጋ ፈንጂ – ቀ – ቆፍ ቅዱስ
የድድ ተርገብጋቢ – ረ – ሬስ ራእስ
ኀዩል ኢነዛሪ የጥርስ ፈንጂ – ሰ – ሳን ስቡሕ
ኢነዛሪ የጥርስ ፈንጂ – ተ – ታው ተዊ ትጉህ
ነዛሪ የከንፈር ፈንጂ – ጰ – ጰይት ጴት
ኢነዛሪ የከንፈር ፈንጂ – ፐ – ፐ ፌ
    

እንዳገኙ መጣፍ በድፍረት በመላ
የቋንቋ ደረመን የመጽሐፍ ቢስ ገላ
ንባብ የሚያሳክክ ምስጢር የሚቆምጥ
መልክአ ትርጓሜ የሚለዋውጥ፡፡