“Mannii Kiristaanaa sanyii fi afaaniin hin qoodamtu” Eebbifamoo Abbaa Gorgooriyoos Angafa Phaaphaasii
Qopheessaan B/sa Taamasgen Zegeyye
Afaan hedduu dubbachuun carroomudha. Afaan dhalootaa keenya kan adeemsa uumamaatiin dadhabbii malee arganne dabalataan, afaanonni fedhii fi carraaqqii mataa keenyaatiin dubbannu fedhii, yaadaa fi carraaqqii keenya agarsiisuuf carraa ni qabu. Akkuma Gooftaan keenya Qulqulloonni Duukaabu’onni fi barsisoonni Wangeela har’a jiraan akka Duukaabu’onni Qulqulloonni jedhanitti, “Gara biyya lafaa dhaqaatii uumama hundumaatti Wangeela lallabaa” (Maarqos 16÷15) jedhee ajaajeetti kaayyoon Manaa Kiristaana Qulqulleettii inni jalqabaa Wangeela uumama hundaaf qaqqabsiisuu waan ta’eef afaan akka meeshaatti fayyada.
Qulqulluun Phaawuloos “Addunyaa kana irratti afaanonni lakkoofsa akka hin qabne ni tilmaama, uummanni afaan hin qabnees hin jiru. Hiika afaanichaa yoon hin beekne, nama dubbatuuf ormaan ta’a, kan dubbatus anaaf orma ni ta’a ” jedheera. Haaluma wal fakkaatuun kennaa hafuuraa yoo barbaaddan Mana Kiristaana ijaaruuf baay’isaa barbaadaa (1Qor. 14÷10-12) Kanaafuu afaaniin barsiisuu barsiisaan, barreessaan, hiikaan hundi caalaatti Kennaa afuuraa barbaaduu qabudha.
Bu’aan kuufama kennaa Aafuura Qulqulluu kamiyyuu akka qulqulluu Phaawuloos jedhutti of ijaaruu fi qajeelummaadhaaf kan ta’anidha. Seera Uumamaa 11÷1 irratti namoonni kennaa afaanii kennaman sirnaan akka hin fayyadamne ni argina.
Ergamoonni qulqulloonni bara Kakuu Haaraa mootummaa Waaqayyoo addunyaa guutuutti labsuuf waamaman meeshaa isaan barbaachisan keessaa tokko afaan waan ta’eef, guyyaa dhaloota Mana Kiristaanaa Qulqulleettii afaan 15-71 itti ibseeraaf (Hojii Duukabu`ootaa 2÷1).
Baabiloon keessatti afaan tajaajila sirrii ta’eef hin olee, gaafa ayyanna Afuura Qulqulluu Yerusaaleemitti garuu, Wangeela sagalee Waaqayyoo ta’e dabarsuu fi amantoota walitti qabuuf ta’e. Akkuma seensa Hiika Galata Maariyaam fi Qidasse Maariyaam irratti ibsame Qulqulluu Basiliyoos kan afaan Giriikii(Tsirii) dubbatu fi Qulqulluu Efreem kan afaan Sooriyaa(suuristii) dubbatu mariin isaanii hiiktuudhan ta’uun isaa kan isaa hin quubsine Qulqullichi Baasiliyoos Qulqulluu Efreemiif kadhatee afaan isaa itti mul’ate. Halkan sana waa’ee Waaqayyoo haasa’aa bulaan (Hiika Galata Maariyaam fi Qidasse Maariyaam).
Dukaabu’oonni qulqulluun afaan uummanni beekuun tajaajila isaanii raawwachuudhaan dhaga’amaniiru. “Afaan Ibrootaatiin yommuu dubbatu yommuu dhaga’an, jalqaba caalaa ni callisan. Phaawuloos immoo akkas jedhe” (HoD 22÷2) “Kennaawwan Afuuraa addaa adda, Afuurri garuu tokkodha.” 1Qor 12÷4
Tajaajilla adda addaatu jiraa, Gooftaan tokko, hojiin Isaas adda, Waaqayyo inni waan hundumaa tolchu garuu tokko dha. Garuu mul’achuun Afuura Qulqulluu nama hundumaa ni fayyada. Isa tokkoof ogummaadhaan dubbachuutu afuuraan kennameef, isa kaaniif immoo beekumsa barsiisuutu Afuuruma sanaan kennameef isa kaaniif amantiitu Afuuruma sanaan kennameef, isa kaaniif immoo kennaa warra dhukkubsatan fayyisuutu Afuura tokkicha sanaan kennameef isa kaaniif dinqii hojjechuutu, isa kaaniif raajii dubbachuutu, isa kaaniif Afuurota gargar baasee beekuutu, isa kaaniif afaan addaa dubbachuutu, isa kaaniif afaan addaa sana hiikuutu kennameef jedheera. 1Qor. 12÷8-10
Barsiisonni adda addaa barumsa gaggabaaboo hiikuu fi Wangeela addunyaatti babal’isuuf gahee isaanii ba’uuf tattaaffii godhaniiru, hojiin isaaniis ragaa isaaniiti, kennaa afaanii sirnaan itti fayyadamu jechuun kana. Garuu wanti amma ta’aa jiru abbottiin akkuma “Badii osoo hin dhagaahiin fulbaanni hin seenuu” jedhu fakkaata.
Akka Pheexiroos furtuu mootummaa samii argachuuf yaaluurra akka Yihudaa furtuu mana qabeenya qabuuf dorgomuu isaanii arguun baay’ee nama gaddisiisa. Tibbana kana aramaan hedduu maasii mana amantaa Ortodoksii Tawaahidoo Itoophiyaa irratti mul’achaa jira. Abbaan jalqabaa kana Afuura Qulqulluun hubachuun farra aramaa nu qopheessuun darbaniiru. Yeroo ammaa hanqinni hubannoo babal’achuun seerri abbootii iddoo dhabuun gonfoo sanyummaa keessa jiraachuun akka jireenya afura’aatti ibsamaa jira. Monokseen tokko rakkoon isa muudate Waaqayyo qofaaf iyyachuu qaba. Sababni isaas biyya lafaa waan ganeef, gara abbaa aangoo biyya lafaa deemuu hin qabu. Gooftaan keenya waa’ee dhufaatii Isaa lammaffaa duuka bu’oota Isaatti yeroo dubbatu “Bakka qulqulluutti badiinsi Dhaabbatee yommuu argitan dubbisaan haa hubatu” (Maatewos 24:15) Waantoota qalbiidhaan ilaaluu qabda. Manni Kiristaanaa Qulqulleettii Ortodoksii, qoramaa jiraachuun jireenya ishee hanga ta’utti, seenaa qormaata dheeraa fi walxaxaa kan qabdudha. Addunyaa keessa waan jiruuf. Seexanni Phaawuloos Samsaaxiin, Aariyoosiin, Abulinaariyoosiin, Maqedooniyoosiinii fi Nisxroosiin Manni Kiristaanaa irratti lolaa ture. Kunis jaarraa sadaffaa irraa kaasee hanga jaarraa shanaffaatti gatii guddaa ishee kaffalchiisa. Ergasii boodas boqonnaa isheef hin kennine. Qormaata walxaxaa mana amantaa Ortodoksii Tawaahidoo Itiyoophiyaa mudachaa jiru, bal’inni fi gad fageenyi rakkoo kanaa namoota hunda biratti garaagara.
Eebbifamoo Abune Gorgooriyoos lammaffaan kitaaba isaanii Seenaa Mana Kiristaana kan addunyaa irratti “Manni kiristaanaa kan hundaafi iddoo hundaatti, sanyiinis ta’e afaaniin hin qoodamtu, hin daangeffamtus, ykn kan ebaluuti, kan ebaluuti hin jedhamtu.” jedhaniiru( seena mana kiristaan kan addunyaa fuula 14).
Qulqulluu Yohaannis afaan warqee, Angafa Phaaphaasii biyya Qosxanxiniyaa akkas jedhe “Nama tokko waliin yoo wal loltee ni mo’atta ykn inni si injifata, Garuu manni Kiristaana mo’amuu hin dandeessu, yeroo hundaa diina isheen ni lolti, garuu gonkumaa hin mo’amtu. Diyaabiloos zinnaara isaa ni fixe, eeboos ni darbate, garu mana Kiristaanaa hin miine” (Wangeela Maatewos, boq. 16÷18 akka itti hiiketti)
kanaafuu “Lubas ta’e,diyaaqoniin cubbuun erga haqamee booda ija jabaatee gara tajaajilaatti yoo seene, balaaleffamee Mana Kiristaanaa irra adda haa bahu, warri ija jabina kanaan tokko ta’an hundi amantoota irraa adda ni ba’u” jedha.(murti(haqa) mootota Keewwata 6ffaa, Rasxab 19 Kutaa 4ffaa)
Galanni Waaqayyoof